دوران پیشاتاریخ افغانستان
دوران پیشاتاریخ از پیدایش انسان آغاز شده و تا پیدایش و
مروج شدن خط پیرامون 750 پیش از ادامه می
یابد. در این دوران به علت نبود کتابت،
انتقال دانش بسیار مشکل بود و بیشتر دستاورد های انسان ها به سرعت از بین
میرفت. دانش بشر در مورد دوران پیشاتاریخ
به دلیل نبود کتابت محدود و بیشتر متکی به دستاورد های کاوشات باستان شناسی است.
در افغانستان مطالعات و کاوشات باستان شناسی مدارک
سکونت انسان ها را در شمال هندوکش در حدود 100.000 سال پیش از میلاد نشان میدهد.
دستاورد این کاوشات در صفحات شمال افغانستان تبر های دستی، چاقو های دسته
دار و وسایل دیگر دستی شبیه آن است که قدامت بیشتر از صدهزار ساله دارند. همچنان در این مناطق استخوان هایی کشف شده که
نشان میدهند نئاندرتال ها یا شاید هوموساپین های امروزه با مشخصات نئاندرتالی مسکن
گزین بودند و در تحول فناوری پارینه سنگی سهم داشتند.
در شمال افغانستان بخصوص در نواحی سمنگان و بلخ، باستان شناسان
مدارک روشنی از وجود فرهنگ دوران پارینه سنگی و دوران برونز بدست آورده اند. در 22 کیلومتری شمال ولایت سمنگان در قره کمر
ابزاری سادۀ متعلق ره دوران پارینه سنگی با قدامت 30.000 پیش از بدست آمده است.|
همچنان در اثر حفاری ها و مطالعات انجام شده در دشت ناوُر غزنی ابزار متعلق به
دورۀ پارینه سنگی زیرین افغانستان شامل ساطور، تیشه، تبر و ابزار دیگر مشابه آن با
قدامت حدود 100.000 بدست آمده اند. این ها
نخستین شواهد متعلق به دورۀ پارینه سنگی زیرین افغانستان اند.[1] معمولا اوضاع ناهنجار و نا امنی های دوامدار
در افغانستان مانع ادامۀ مطالعات باستان شناسی در مناطق مختلف افغانستان شده است. از جمله هجوم ارتش سرخ شوروی که باعث توقف دادن
مطالعات در مورد انسان های اولیه در شمال افغانستان شد.
|
دوران پارینه سنگی
چون حین بیان دستاورد های دوران پیشاتاریخ افغانستان از
دوران پارینه سنگی یاد شد، بهتر خواهد بود اندکی در مورد این دوران و سه دورۀ
مختلف آن روشنی انداخته شود. دوران پارینه
سنگی یا عصر حجر کهن دوران نخست و طویل زندگی انسان ها است که از میلیون ها سال
قبل تا زمانی که انسان ها با کشت و زراعت آشنا شدند، ادامه یافت. این دوران به سه دوره و هر یک از این سه دوره
به دوره های کوچک دیگر تقسیم میشوند. از یادآوری
دوره های کوچکتر در این جا صرف نظر میکنیم:
1.
دورۀ پارینه سنگی زیرین، به دورۀ زمانی پیشتر از یکصد هزار سال پیش از گفته میشود که در آن انسان های اولیه ابزار
خیلی ساده میساختند و استفاده از آتش را بلد شده بودند. آثار این دوره بیشتر در افریقا و اروپا کشف شده
است و آثار مربوط به آخرین سالهای این دوره در مناطق مختلف شمال افغانستان نیز
بدست آمده است.
2.
دورۀ پارینه سنگی میانی، حدود یکصد هزار سال پیش آغاز شده و تا سی هزار سال
پیش ادامه یافته است. در این دوره انسان
نئاندرتال و ابزار چقماقی پدیدار شده که ابزار این دوره که شامل چاقو، تبر، و
تراشه میشوند، از ابزار دوره پیشین، پیشرفته تر بوده اند. مدارک بدست آمده در
اروپا نشان میدهد که انسان ها در این دوره با رسم دفن مرده های شان بلدیت داشته و
همراه با مرده های که معمولا در مغاره ها دفن میشدند، ابزار شان را نیز به شکل
تشریفاتی دفن میکردند.
3.
دورۀ پارینه سنگی پایانی، فاصلۀ زمانی میان پنجاه هزار سال پیش و ده هزار سال
پیش را در بر میگیرد که در جریان آن نئاندرتال ها از بین رفته و انسان خردمند در
آسیا پدیدار میشود.
در افغانستان شواهد دورۀ پارینه سنگی زیرین در دشت ناور غزنی و در
کوهپایه های هندوکش بدست آمده اند. دورۀ پارینه سنگی
میانی از خود شواهدی در درۀ کور (کُر) در بدخشان به شمول ابزار های چقماقی
و جمجمۀ انسان نئاندرتال با قدامت سی هزار ساله بجا گذاشته است. از جایگاه های
دیگر حاوی مدارک باستان‌شناسی مربوط به این دوره می‌توان از درۀ چقماق (چخماخ) در ولایت
بلخ ، درۀ دادِل در ولایت بلخ، دشت ناوُر(در ولایت غزنی، غارِ مُرده‌گوسفند در ولایت
فاریاب، قَرَه‌کَمَر(در ولایت سمنگان، کِشم در ولایت بدخشان، سَرِ نمک در ولایت
سمنگان و زَمبوکَن در ولایت بلخ نام برد.
دورۀ
پارینه سنگی پایانی از خود شواهدی در آق کپرک ولایت
بلخ، درۀ کلان، حیرتان، کوک جَر، و سرنمک در ولایت سمنگان، اسلام پنجه در ولایت
جوزجان، و کِلِفت در ولایت بلخ بجا مانده اند.
در آق کُپرُک ولایت بلخ ابزار سنگی ای بدست آمده که مهارت خرچ داده شده در
ساختار شان باستان شناسان را واداشته است که سازندگان این ابزار را مایکل انجلو
های دوران پارینه سنگی لقب بدهند. یکی از این آثار بدست آمده در از آق کُپرُک
مجسمه ای است که چهرۀ یک انسان را بروی سنگ آهک کوچک نشان میدهد و یکی از قدیمی
ترین مجسمه های تراشیده شدۀ نمایانگر چهرۀ یک انسان است.
شواهد دیگری با قدامت تاریخی حدود 10.000 تا 8.000 سال پ. م. در منطقۀ آق کپرک ولایت بلخ، باد
آسیای ولایت بدخشان، بهارک بدخشان، برخنِ زادیان در بلخ، درۀ کلان سمنگان، هزار سم
سمنگان، قره کمر سمنگان، لنگار کیش بدخشان، رحمان گل بدخشان، سندوکتی جوزجان، شاه
تپۀ سمنگان، سیاه ریگان سمنگان، تاش گذر فاریاب، تاشقرغان سمنگان، و اوچ تپه در
بلخ بدست آمده اند.[2]
دورۀ 8.000 سال تا 4.000 سال پ. م. آخرین سالهای پارینه
سنگی است که در پی آن دورۀ مس یا برنز و عصر آهن از 1500 تا 700 پ. م. آغاز
میگردد. در این زمان انسان به مرحلۀ جمع
آوری، شکار، و زراعت وارد شد و از این رو این مرحله را بنام دورۀ زراعت یا کشاورزی
نیز یاد مینمایند.[3] در
کوهپایه های هندوکش انسان ها همچنان مصروف دهقانی و چوپانی بوده و با صنعت ابتدایی
خانه سازی از خشت خام نیز آشنا بوده اند.
بعد ها در عصر مس با فروش لاجورد با مردمان ایران امروزی، میان رودان، و
مصر مصروف تجارت بوده اند.
یکی از کاوشگران معروف غربی داکتر لوئی دوپری در آق کپرک
شواهد اهلی ساختن حیوانات را نیز بدست آورد که متعلق به همین دورۀ کشاورزی اند. برعلاوه شواهد بدست آمده از کوهپایه های هندوکش
تایید میکنند که در این حوالی اهلی سازی نباتات و حیوانات در حدود 20.000 سال تا
30.000 سال پیش آغاز شده بود.
